zondag 7 februari 2016

De lange weg van de zevende

Dit verhaal vangt aan met een houten doos. Daarin zit een microfilm. De doos is in Rusland eerst op een vliegtuig gezet dat naar Teheran vliegt. Daar wordt het pakje wellicht aan een koerier toevertrouwd die het met een vrachtwagen naar een door Britten gecontroleerd gebied voert. De doos wordt door de woestijnen van het Midden-Oosten tot in Caïro gebracht. Van daaruit gaat het per vliegtuig naar Noord-Afrika, dan naar Brazilië en uiteindelijk naar New York. Dat is een ingewikkelde weg, maar in de Tweede Wereldoorlog is ’t niet eenvoudig om iets van Rusland naar Amerika te transporteren. Welke richting je ook kiest, oost of west, je moet altijd door vijandelijke gebieden heen. 
Waarom doen de geallieerden al die moeite om die houten doos naar Amerika te brengen? Op de microfilm staan geen staatsgeheimen en er worden evenmin vijandelijke linies of aanvalsplannen in beschreven. Er staat een muziekstuk op, geschreven door de Russische componist Dmitri Sjostakovitsj, een symfonie die hij grotendeels in Leningrad schrijft, terwijl hij daar, net zoals de andere bewoners, eerst een Duitse bommenregen over zich heen krijgt en daarna de honger moet trotseren die Hitler in een blokkade aan de stad oplegt.
De weerstand die de inwoners van Leningrad bieden is fenomenaal. Het aantal slachtoffers van de bombardementen is groot, de daaropvolgende hongersnood is ongezien, Men schat het totaal aantal doden in de stad uiteindelijk op een miljoen. Wie overleeft is uitgeput. Dat iemand in zo’n omstandigheden een symfonie kan schrijven wordt wereldwijd als een mirakel ervaren, ook in de Verenigde Staten waar de doos met microfilms nu arriveert.
Time beschrijft het avontuur van deze symfonie. Op de cover, een schilderij waarop Sjostakovitsj als brandweerman te zien is, op de achtergrond zie je Leningrad branden. Arturo Toscanini, notoir antifascist, krijgt de eer om de Amerikaanse première te dirigeren. De radio-uitzending grijpt plaats op 22 juli 1942. Het publiek reageert enthousiast. Voor het jaar om is voeren Amerikaanse orkesten het werk 62 keer op. In totaal zenden Amerikaanse radiostations het bijna 2000 keer uit. Het muziekstuk wordt in de woestijn van California uitgevoerd voor een publiek van 20.000 tanksoldaten, die naar Noord-Afrika vertrekken. De zevende symfonie van Sjostakovitsj wordt in Amerika een van de meest besproken muziekstukken ooit.
Toch valt dat alles in ’t niets wanneer we het plaatsen tegenover die ene opvoering op 9 augustus 1942 in Leningrad. De uitvoering vereist meer dan 100 muzikanten. In de stad restten er helaas maar 15 die de hongersnood overleven. Men vult ze aan met muzikanten uit Russische legers die in de nabijheid aan ’t vechten zijn. Luidsprekers zorgen ervoor dat het muziekwerk in heel de stad te horen is. Om te beletten dat de Duitsers op dat moment het concertgebouw bombarderen organiseren de Russen aan de andere kant van de stad een aanval op Duitse linies. De overlevenden van Leningrad luisterden met veel emotie naar de muziek. Ze leven naar dat moment toe. Het is een overwinning van de cultuur op de barbarij, het is hùn symfonie, de symfonie van Leningrad.

M.T.Anderson, Symphony for the City of the Dead. Dmitri Shostakovich and the Siege of Leningrad. 456 p. Candlewick Press, Somerville, Massachusetts, USA. ISBN 978-0-7636-6818-1. € 27.95.

Geen opmerkingen: