Victor Serge trotskist?

Victor Serge

In mijn kast staan twee boeken van Victor Serge (°1890-†1947): ‘Year one of the Russian Revolution’ en ‘Mémoires d’un révolutionnaire’. Het eerste heb ik gelezen, in het tweede ben ik ergens halverwege blijven steken. Ergens moet ik ook nog het kleine boekje ‘Wat een revolutionair moet weten over repressie’ hebben staan, maar dat vind ik niet meer terug. (*)

Serge was ook een romancier. Ooit werd ‘De aanslag op kameraad Toelajev’ in het Nederlands vertaald en ook ‘De jaren zonder genade’; twee boeken waarnaar ik op zoek ben.

Over Serge zelf heb ik ook een en ander gelezen. Vele jaren geleden was dat al ‘The Ideas of Victor Serge’, met de mooie ondertitel ‘A life as a work of art’. Onder redactie van Susan Weissman werden daarin de veelzijdige activiteiten van Serge (pseudoniem van Viktor Lvovitsj Kibaltsjitsj) belicht. Onlangs voegde ik daar de politieke biografie aan toe die dezelfde Weissman in 2001 over hem gepubliceerd heeft. (**)

Victor Serge heeft een merkwaardig politiek parcours afgelegd. In Frankrijk vinden we hem terug in de anarchistische rangen van de beruchte bande à Bonnot. In Rusland wordt hij bolsjewiek, maar hij vergeet niet zijn anarchistische erfenis mee te nemen: ‘Serge adhère au Parti Bolchevik en mai 1919. Il ne met pas pour autant fin à ses relations avec les poètes, les écrivains, les anarchistes et les sociales-révolutionnaires. Il est membre de la Libre association philosophique (…) qu’il caractérise  comme le “dernier club de la libre pensée”. Il reconnaît  en être probablement le “seul membre communiste”.’

‘Le marxisme de Serge, profondément humaniste, est imprégné par l’esprit libertaire.(…)’

‘S’il  considère l’anarchisme comme une façon de mener sa vie, les bolcheviks sont pour lui désormais l’incarnation d’une technique de la révolution qui rend complète la théorie de l’émancipation.’

In 1923 kiest hij met de linkse oppositie partij tegen Stalin. Net als Trotski (die hij bewondert en wiens werken hij vertaalt) wordt hij verbannen. Maar mag Victor Serge daarom een trotskist genoemd worden? ‘Fraternelle, la correspondance de l’été 1936 clarifie néanmoins les points de désaccords et de rupture. Les divergences commencent à se manifester à propos des individus dont beaucoup, selon Trotski, se trouvent de l’autre côté de la barricade dans les batailles importantes. Serge, quant à lui, pense qu’il a une dette personnelle envers ceux de ses amis qui ont lutté pour sa libération et il n’est pas prêt à les rejeter dans les poubelles du réformisme ou de la réaction.’

‘Trotski semble en fait vouloir attaquer politiquement tous ceux qui ne partagent pas son projet de fondation d’une quatrième internationale. Ainsi est-il indigné que Serge écrive dans La Révolution prolétarienne, considérant cette collaboration comme un acte hostile à la 4^e Internationale.’

Trotski is van mening dat Serge een twijfelaar is, een ontmoedigde intellectueel die zich met andere zogenaamd verwarde geesten (in Spanje Andreu Nin, In België Vereecken, in Nederland Sneevliet, in Frankrijk Pivert, Molinier) verbindt om de ware marxisten rond Trotski te beschuldigen van sektarisme en despotisme. (p. 323)

Desondanks blijft Serge de werken van Trotski vertalen en bij het grote publiek blijft hij dan ook bekend als een trotskist. De trotskisten zelf zijn een andere mening toegedaan. Zegt Serge zelf daarover: ‘J’étais devenu pour eux un “intellectuel petit-bourgeois” dont il fallait “utiliser l’influence” et la “douteuse sympathie”.’

Is dat de reden waarom hij door Trotski voorgesteld wordt om gecoöpteerd lid te worden van het bureau dat de oprichting van de IVde Internationale voorbereidt? Serge aanvaardt hoe dan ook de uitnodiging, maar is niet overtuigd van de zin het project: ‘: ‘Je revins d’Amsterdam désolé: l’impression d’un mouvement de secte, dirigé par des manœuvres d’en haut, atteint de toutes les dépravations mentales contre lesquelles nous avions lutté en Russie: autoritarisme, fractionnisme, intrigues, manœuvres, étroitesse d’esprit, intolérance. (…)’ Serge neemt nog deel aan de stichtingsconferentie van de IVde Internationale, maar haakt kort daarna af o.a. omwille van de z.i. sektarische houding die de trotskisten etaleren t.a.v. de Spaanse marxisten van de POUM.

Victor Serge sterft in Mexico, geïsoleerd en arm als de straat.  Er valt een lijn te trekken in het merkwaardige engagement van deze auteur en revolutionair: ‘En réalité, c’est dès sa prime jeunesse qu’il a agi de la sorte et il a conservé cette ligne de conduite tout au long de sa vie. Tout en étant acquis au bolchevisme, il se lie en URSS aux théosophes et aux anarchistes. En France, il fréquente à la fois les syndicalistes-révolutionaires, les socialistes de gauche et les trotskistes. En Espagne, il est avec le POUM et en Belgique avec les partisans de la 4^e Internationale. Au Mexique, il fréquente les milieux psychanalytiques, révolutionnaires, anarcho-syndicalistes et sociaux-démocrates. En réalité, il a été partout et de tout temps un franc-tireur, c’est-à-dire un militant et un penseur révolutionnaire indépendant sur lequel on ne peut coller d’étiquette.’

Flor Vandekerckhove

(*) Veel van wat Victor Serge geschreven heeft, vind je op de Engelstalige website www.marxists.org/archive/serge. Ook in het Nederlands staan enkele teksten op het web: www.marxists.org/nederlands/serge.

(**) ‘Dissident dans la révolution, Victor Serge, une biographie politique’ van Susan Weissman. Uit het Engels in het Frans vertaald. 481 pagina’s. Ed. Syllepse, 2006. ISBN 2-84797-088-6.