Marat leeft!

In de junidagen van 1789 begonnen vertegenwoordigers van het Franse volk zich in ‘t openbaar te verenigen. Wilden ze in die revolutionaire dagen nog iets te betekenen hebben dan moesten ook de aristocraten en geestelijken zich daar, in 't openbaar, in de vergaderingen van 't gemeen, gaan tonen. Van harte deden ze dat niet. Baron de Gauville bracht er verslag over uit: ‘Degenen onder ons die aan hun koning en hun religie gehecht waren positioneerden zich aan de rechterkant van de voorzitter om er te kunnen ontsnappen aan het geroep en het onfatsoenlijk taalgebruik dat van de andere kant kwam… Ik heb geprobeerd om op verschillende plekken te gaan zitten (…) maar de linkerkant was onhaalbaar. Daar was ik de enige die stemde zoals ik dat deed, waardoor ik onderwerp van spot werd.’ De woorden van deze baron markeerden het ontstaan van de begrippen links en rechts in de politiek.

In die dagen ontstaat er ook een linkerzijde in de kunsten. Jacques-Louis David is er een van de groondleggers van. Deze schilder is een revolutionair van de radicale strekking. Hij komt aan huis bij een van de leiders ervan, de meedogenloze jakobijn Jean-Paul Marat, journalist en vriend van het volk, maar van de weeromstuit erg ongeliefd bij baron de Gauville en de zijnen.  Deze Marat wordt op 13 juli 1793 door een jonge tegenstandster vermoord.

David, maakt er een schilderij van. Hij schildert Marat in bad omdat hij hem een dag voor de moord nog zo aan ’t werk gezien heeft: schrijvend in bad. Reproducties van het schilderij worden vervolgens gebruikt als decorstuk bij jakobijnse manifestaties. Het werk markeert daarmee de geboorte van links geëngageerde schilderkunst.

Het schilderij inspireert ook vandaag nog kunstenaars, zo zie ik in mijn zaterdagkrant. De Braziliaanse fotograaf Vik Muniz is in 2008 met het werk van David aan de haal gegaan. Hij maakte Marat (Sebastiaõ) Pictures of Garbage, een digitale C print. Wie er meer over wil weten, kan de film Waste Land bekijken die over het project gemaakt werd. En doordat de techniek haast alles mogelijk maakt, ben ik erin geslaagd de trailer ervan onder dit stukje te plaatsen waar u het kunt bekijken.

Om het kunstwerk te realiseren werkte Muniz samen met de afvalsorteerders van Jardin Gramacho, een van de grootste vuilnisbelten ter wereld. Het werk werd in Londen geveild en de opbrengst (41.000 euro) ging naar de mensen die op de inmiddels gesloten vuilnisberg werkten. Ze kochten er een vrachtwagen mee en computers.

Het werk van Muniz is voor de betrokken afvalsorteerders ongetwijfeld een goede zaak geweest. Ze hebben er een frank, een real dus, aan verdiend, het heeft hun zelfbeeld opgekrikt en het heeft hun laten zien dat er een andere wereld mogelijk is.  Toch laat het ook een vraag achter, die goed geformuleerd werd door Janaina, de vrouw van de kunstenaar: ‘Als je ze wakker schudt… toont dat het leven anders kan zijn… Wat kunnen ze daar dan nadien mee aanvangen?’ Maar ligt het antwoord op die vraag niet in het werk van haar echtgenoot geborgen? De persoon die op de foto de plaats van Marat aanneemt is Sabastiaõ, de vakbondsleider van de afvalsorteerders. Het antwoord op de vraag luidt dan ook: verenig u, verenig u, verenig u!

Flor Vandekerckhove