Verhalen vertellen, dat is wat de schrijver doet. Hij verbeeldt de dingen des levens en hij geeft die verbeelding op zinnelijke wijze weer, met aandacht voor het emotionele en het onredelijke. Als ‘t goed gedaan is, geeft dat verhaal zin aan het leven.
Er zijn nog zo’n wegen naar zingeving, wetenschap bijvoorbeeld, maar wetenschappelijke kennis is abstract. Want kijk, wat is een vijver? De wetenschappelijke benadering leidt ons naar pH-waarden, we krijgen een inzicht in de zuurtegraad en we komen dingen te weten over stikstof in water. Zo begrijpen we hoe een vijver functioneert. Wie zich daartoe beperkt, doet zichzelf evenwel tekort, aldus filosoof Hub Zwart, je moet ook oog hebben voor de imaginaire of poëtische kant. ‘Op een dag verschijnen twee libellen en een pad die in deze nieuwe biotoop hun domicilie kiezen. Tussen het penningkruid, het vlotgras en de slangenwortel nestelen zich slakken en watervlooien. De man beleeft veel plezier aan de vijver. Die toont zich elke dag en op elk tijdstip anders. Met de wisselende schaduwen en schitteringen in het water is de vijver nooit dezelfde vijver. De kleine waterplas in de tuin lijkt te openbaren wat zonlicht is. Om de wuivende waterplanten hangt een waas van geheimzinnigheid.’ Zo verbeeld je je al schrijvend een vijver en zo herkennen lezers die ook. Het is die herkenning die ze ‘mooi’ noemen.
Hoe slaagt de schrijver daar eigenlijk in? Verhalend schrijven wordt aangestuurd door ‘intuïtie’, door iets wat ‘het begrip’ letterlijk te buiten/boven gaat. Al schrijvend krijg je met onderliggende processen te maken die doorheen eeuwen in ons opgebouwd werden en die je — schrijvend, schrappend, schrijvend — in beelden naar boven haalt. Een goed verhaal doorbreekt de beperkingen van de schrijver — die anders net als iedereen een kind van zijn tijd is en de beperkingen en tekortkomingen van zijn opvoeding en klasse in zich meedraagt. Een goed verhaal doorbreekt dat en daardoor komt het dat ik me vandaag nog altijd kan vereenzelvigen met iemand die zich in 1851 Ismael laat noemen, daardoor komt het dat ik Moby Dick een mooi boek vind.
Omdat schrijven gepaard gaat met zo’n onbewuste processen mag censuur het nooit belemmeren. Zo’n stelling — geen censuur! — heeft niets met idealisme maken, maar met de essentie van creatief schrijven. Door censuur gekortwiekt kan een verhaal de vlucht — onvoorzien, wild, onbewust of halfbewust gestuurd — niet nemen, wat het nochtans hoort te doen. Censuur produceert per definitie slechte verhalen.
Er zijn nog zo’n wegen naar zingeving, wetenschap bijvoorbeeld, maar wetenschappelijke kennis is abstract. Want kijk, wat is een vijver? De wetenschappelijke benadering leidt ons naar pH-waarden, we krijgen een inzicht in de zuurtegraad en we komen dingen te weten over stikstof in water. Zo begrijpen we hoe een vijver functioneert. Wie zich daartoe beperkt, doet zichzelf evenwel tekort, aldus filosoof Hub Zwart, je moet ook oog hebben voor de imaginaire of poëtische kant. ‘Op een dag verschijnen twee libellen en een pad die in deze nieuwe biotoop hun domicilie kiezen. Tussen het penningkruid, het vlotgras en de slangenwortel nestelen zich slakken en watervlooien. De man beleeft veel plezier aan de vijver. Die toont zich elke dag en op elk tijdstip anders. Met de wisselende schaduwen en schitteringen in het water is de vijver nooit dezelfde vijver. De kleine waterplas in de tuin lijkt te openbaren wat zonlicht is. Om de wuivende waterplanten hangt een waas van geheimzinnigheid.’ Zo verbeeld je je al schrijvend een vijver en zo herkennen lezers die ook. Het is die herkenning die ze ‘mooi’ noemen.
Hoe slaagt de schrijver daar eigenlijk in? Verhalend schrijven wordt aangestuurd door ‘intuïtie’, door iets wat ‘het begrip’ letterlijk te buiten/boven gaat. Al schrijvend krijg je met onderliggende processen te maken die doorheen eeuwen in ons opgebouwd werden en die je — schrijvend, schrappend, schrijvend — in beelden naar boven haalt. Een goed verhaal doorbreekt de beperkingen van de schrijver — die anders net als iedereen een kind van zijn tijd is en de beperkingen en tekortkomingen van zijn opvoeding en klasse in zich meedraagt. Een goed verhaal doorbreekt dat en daardoor komt het dat ik me vandaag nog altijd kan vereenzelvigen met iemand die zich in 1851 Ismael laat noemen, daardoor komt het dat ik Moby Dick een mooi boek vind.
Omdat schrijven gepaard gaat met zo’n onbewuste processen mag censuur het nooit belemmeren. Zo’n stelling — geen censuur! — heeft niets met idealisme maken, maar met de essentie van creatief schrijven. Door censuur gekortwiekt kan een verhaal de vlucht — onvoorzien, wild, onbewust of halfbewust gestuurd — niet nemen, wat het nochtans hoort te doen. Censuur produceert per definitie slechte verhalen.
Wat is een goed verhaal dan? Ik haal er twee denkers bij die je anders nooit eens samen ziet. Ten eerste Michel de Montaigne: ‘Wie de waarheid treft, kan net zo dwaas overkomen als wie ernaast zit, wat voor ons telt is niet wat iemand zegt, maar hoe hij het zegt.’ En ik koppel er ten tweede Karl Marx aan: ‘Wat van mij is, is de vorm, dat is mijn geestelijke eigenheid. Le style c’est l’homme. Ja, de wet laat mij inderdaad toe om mijn geestelijk gelaat te tonen, maar dat moet ik wel eerst in de voorgeschreven vorm gieten! (…) Ik ben humoristisch, maar de wet verplicht me om ernstig te schrijven. Ik ben brutaal, maar de wet beveelt me mijn stijl te matigen.’ Als ik nu — en dat is du jamais vu! — Michel en Karl samenvoeg, staat daar dan niet dat stijl zowel schoonheid als waarheid creëert? En dat die twee samenhoren. Het is de stijl die iets lezenswaard maakt. Ook is het de stijl die ons laat ervaren dat er een conflict is tussen het leven zoals het is en hoe het kan zijn. De stijl legt verlangens bloot, het is bijgevolg de stijl die de weg naar verandering opent. En op die weg komen Michel en Karl godbetert Georges (Perec) tegen, die zichzelf, door middel van ‘contraintes’ een stijl oplegt, omdat die ‘een soort directe toegang tot het onbewuste zijn, veel sterker dan welk automatisch schrijven ook, veel sterker dan wanneer je uitgaat van de woordbetekenis. Het feit dat je woorden produceert via die zeef, via dat filter. Wat daar doorheen komt…’
Flor Vandekerckhove
[Dit mini-essay dateert in oorsprong van 2013. In 2020 werd het opnieuw geredigeerd, ten behoeve van enkele FB-groepen waar ik me inmiddels bij aangesloten heb. Het stuk werd fel ingekort, ik schrapte meer dan 2/3 van wat er in oorsprong stond, het essay veranderde daardoor zelfs van onderwerp en kreeg een nieuwe titel.]
Een goed surrealistisch verhaal
in 100 woorden
op youtube
Geen opmerkingen:
Een reactie posten