maandag 13 mei 2013

Tiziano Terzani, het spoor bijster


Tijdens een werkbezoek aan Japan wordt de Italiaan Tiziano Terzani (1938-2004) dermate door Azië gegrepen dat hij zijn verdere leven gebruikt om het continent en zijn bewoners te doorgronden. Hij gaat Chinees studeren, verhuist met hebben en houden naar Singapore waar hij voor het Duitse blad Der Spiegel werkt. In 1974 is hij getuige van de bevrijding van Vietnam.  Twee jaar later ontsnapt hij op ’t nippertje aan een executie door de Rode Khmer.  Hij woont ook nog in Beijing, Tokyo, Hong Kong, Bankok en New Delhi.  Overal probeert hij zich te integreren. In China lopen zijn kinderen school met de Chinezen (en niet in de internationale school met de andere expats). Al die ervaringen verwerkt hij in krantenartikelen en boeken.
Lang leeft Tiziano Terzani niet. Hij sterft op zijn zesenzestigste aan maagkanker, maar niet voordat hij zijn levensverhaal aan zoon Folko vertelt.
Da’s mooi, vind ik. Dat is iets wat elke vader wellicht wenst, dat de zoon op de valreep de moeite doet om wellicht voor ’t eerst, geïnteresseerd naar vaders levensverhaal te luisteren. In het geval van Terzani kwam er een boek van. In vier maanden tijd werden er in Italië trouwens vierhonderdduizend exemplaren van verkocht. Ook internationaal werd het een bestseller.
De Italiaan Tiziano Terzani (1938-2004) is een begaafde journalist en hij heeft een uitermate boeiend leven geleid waarin hij zijn eigen weg gegaan is, wars van conformisme, vooroordelen en carrièrisme. Hij is ook wel ’n dweper geweest, een waarheidszoeker met al te grote verwachtingen in mensen (Mao, Ghandi…), ideeën (hij denkt dat de Indische mystiek in staat is het kapitalisme in toom te houden) en gebeurtenissen (bvb. de overwinning van de Vietnamezen op de Amerikanen…).  Hij kijkt op naar figuren, evenementen en stromingen die de wereld een nieuwe richting insturen en is vervolgens teleurgesteld wanneer die nieuwe richting tegenvalt, wanneer die richting niet veel anders dan de oude blijkt te zijn, of zelfs slechter. Leon Trotski zou hem wellicht een fellow-traveller noemen.
Voor wie de luxe heeft al die verwachtingen retrospectief te bekijken is het gemakkelijk zeggen dat Terzani naïef was.  Maar ze tonen vooral aan dat Hegel gelijk heeft waar hij stelt dat een mens niet voorbij zijn eigen tijd kan springen.  De verwachtingen die hij in mensen en dingen heeft zijn (te) groot en de desillusies achteraf zijn dat eveneens. Hij verliest gaandeweg zijn geloof in de mogelijkheden van de politiek (de zgn. maakbaarheid van de wereld).  Op den duur begint hij zelfs zijn journalistieke werk in vraag te stellen. Wat doet de journalist? Hij vergaart feiten. Het voldoet Terzani niet langer: ‘Later besefte ik (…) dat feiten net zo goed nutteloos zijn, want de waarheid die ik zocht lag niet in de feiten, maar erachter, of zelfs daar nog achter.’
De journalist die niet langer feiten zoekt, maar erachter ‘of zelfs daar nog achter’ begeeft zich uiteraard op glad ijs, achter de feiten zit een universum aan mogelijkheden, gaande van filosofie over literatuur & kunst tot religie en andere paddo's, een wereld vol wolfijzers & schietgeweren, waarin menigeen verdwaald geraakt. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Terzani de paragraaf over die ommezwaai afsluit met de veelzeggende woorden: ‘En sindsdien ben ik het spoor bijster.’
Hij begint een ander soort boeken te schrijven, en gaat daarbij diep in de plaatselijke culturen graven, wat hem dan weer nieuwe inzichten oplevert: ‘Maar de beslissing om landen en culturen niet aan de hand van feiten te beschrijven, maar aan de hand van wat daaráchter lag, was een schot in de roos.  Denk maar aan Deng Xioping die het tijdstip van zijn geboorte angstvallig geheim hield. De secretaris-generaal van de Chinese Communistische Partij was namelijk bang dat iemand met behulp van astronomische berekeningen macht over hem zou kunnen uitoefenen.’
Het citaat leert ons iets over de macht die het oude over het nieuwe blijft uitoefenen, maar betekent het ook dat het zinvol is om ons vandaag met astronomische berekeningen bezig te houden? Neen toch. Nochtans is dat het soort weg dat de teleurgestelde Terzani opgaat: ‘Na alle revoluties, oorlogen en bloedbaden wordt alles weer net als vroeger. Geweld, angst, wanhoop en ellende nemen niet af, en de ontwikkeling van het innerlijk gaat niet vooruit. Nog geen millimeter. Denk eens aan de vooruitgang die de mens sinds de prehistorie heeft geboekt! Maar is hij er een beter mens van geworden? Nee.’
Waar ligt de oplossing? ‘Ik geloof dat de oplossing ligt in aan jezelf werken. Als je iets van jezelf maakt, jezelf verbetert, je bewust wordt van de zinloosheid van de rest, dan kun je misschien de basis leggen voor iets groters dat ik van wezenlijk belang acht: de verheffing van de mens naar een hoger geestelijk niveau.’ Mmmmmm, Is dat niet wat moeder ons indertijd ook al voorhield:‘Als elkeen voor zijn eigen deur veegt is heel de straat proper’ ?
De terminaal zieke Tiziano Terzano wordt
door zijn zoon Folko geïnterviewd.
Zoon Folko is het daar helemaal mee eens. Wil een mens ‘de verlichting’ bereiken dan moet hij ‘beseffen dat er niets te veranderen valt. Dat alles – verloedering, martelingen in Irak en kapotte waterleidingen – precies is zoals het zou moeten zijn.’
De zieke Terzani vindt dat zijn zoon daarmee een groot inzicht heeft, maar mij lijkt dat helemaal niets voor jonge mensen te zijn. Voor de ouwe Tiziano ligt dat uiteraard anders. In ’t aangezicht van de dood kun je niets beter doen dan alles te aanvaarden, zowel kapotte waterleidingen als al de rest. Maar jonge mensen horen toch wel de hand aan de ploeg te slaan, vind ik. Is de waterleiding stuk? Doe er iets aan! Wordt er gemarteld in Irak? Zeg daar dan niet over dat ’t zo moet zijn! Is de politiek mislukt? Luister dan naar de goede raad van Samuel Beckett, — en wie gek is van India, zoals de Terzani's, kan in Becketts woorden zelfs een mantra horen — ‘No matter. Try again. Fail again. Fail better.’

Tiziano Terzani, Het einde als begin. Gesprekken met mijn zoon over het leven. 312 ps. Uitg. Primavera Pers 2008.  ISBN 978-90-5997-050-2.

Geen opmerkingen: